Birmingham Üniversitesinden Profesör Donald Houston, tarih boyunca Merkatör ve Peters gibi farklı projeksiyonlarla çizilen dünya haritalarının, insanların algılarını hangi ülkenin ve kıtanın daha önemli olduğu konusunda yönlendirdiğini belirtti.
Okullarda, gazetelerde ve televizyon yayınlarında en yaygın görülen, Avrupa’yı merkeze alan dünya haritası, haritacı Gerardus Mercator’ün 16. yüzyılda deniz seferlerinde daha kolay yol bulunabilmesi için geliÅŸtirdiÄŸi “Merkatör Projeksiyonu”nu temel alıyor.
Bu bilinen en yaygın dünya haritası, kıtaların şeklinin korunmasına odaklandığı için Ekvator’daki ve tropikal bölgelerdeki toprakları, kutuplardakinden daha küçük gösteriyor.
Ancak ABD, Avrupa ve Rusya gibi ülkeleri olduğundan daha geniş alana sahip gösteren bu haritanın, değişik projeksiyon teknikleri geliştirilmesine rağmen hala yaygın kullanılması siyasi tartışmalara konu oluyor.
ÖrneÄŸin, kutuplara yakın olan Grönland’ın, Merkatör Projeksiyonu’yla çizilmiÅŸ haritada, kendisinden 14 kat daha büyük olan Afrika’dan daha büyük görünmesi ve merkezdeki ülkelerin daha önemli olduÄŸu düşüncesine yol açması tartışılan konular arasında yer alıyor.
Ä°ngiltere’deki Birmingham Ãœniversitesinden Bölgesel Ekonomik GeliÅŸim Bölümü Profesörü Donald Houston, Merkatör Projeksiyonu’nun yol açtığı yanılgılara iliÅŸkin AA muhabirine deÄŸerlendirmede bulundu.
Avrupa’yı merkeze alan ya da kutupları ortalayan haritaları inceleyen Houston, Merkatör Projeksiyonu’nun dünyadaki yaygın kullanımına dikkati çekti.
Houston, navigasyon amacıyla çizilen ve ülkelerin boyutundan ziyade ÅŸekline odaklanan bu haritanın, kutuplara yakın olması nedeniyle Grönland’ın ÅŸeklinin korunması için hem enine hem boyuna daha geniÅŸ çizilmesini gerektirdiÄŸini anlattı.
Herkes alıştığı için bu haritanın uzun zamandır kullanıldığını ifade eden Houston, şunları kaydetti:
“Bu nedenle çoÄŸu okulun duvarlarında, gazetelerde ve televizyon yayınlarında gördüğümüz dünya haritası tamamen yanlış yönlendiriyor. Bu yüzden siyasi açıdan tartışmalı (bir konu) çünkü harita, daha yoksul olan güneydeki ve tropikal ülkeleri genel olarak kuzeydeki daha zengin ülkelerden daha küçük gösteriyor.”
Houston, Merkatör Projeksiyonu’nun aksine ÅŸekilden ziyade boyut oranına odaklanan Peters Projeksiyonu gibi farklı haritaların da çizildiÄŸini belirtti.
BirleÅŸmiÅŸ Milletler (BM) tarafından da kullanılan Peters Projeksiyonu, boyutları orantılı yansıtması nedeniyle ülkelerin ÅŸeklini olduÄŸundan farklı gösteriyor. Bu nedenle Peters Projeksiyonu’nda açıların tamamen farklı olduÄŸuna dikkati çeken Houston, projeksiyonun alışıldık olmamasının, “Bu harita yanlış.” düşüncesine yol açabileceÄŸini ifade etti.
Öte yandan, Houston, Merkatör Projeksiyonu’nun, ülkelerin önemine dair algıyı yönlendirmesine iliÅŸkin “(Haritada) Avrupa’nın ortada olmasının burayı olduÄŸundan daha önemli gösterdiÄŸine iliÅŸkin tartışmalar oluyor. Ancak dediÄŸim gibi alternatif haritalar, dünyanın farklı kısımlarını merkeze taşıyabiliyor.” diye konuÅŸtu.
Alternatif haritalar, farklı bölgeleri merkeze taşıyor
Houston, esasında, Kuzey Kutbu’nun haritanın üst kısmında olması ya da Amerika kıtasının haritaların batısında olması gerektiÄŸine iliÅŸkin bilimsel sebep olmadığını söyledi. Yani haritalar, güneydeki hatta doÄŸudaki ülkeleri merkeze taşıyacak ÅŸekilde de çizilebilir.
Buna göre, güneydeki bölgelerin üstte olduğu başka bir harita, gelişmiş ülkeleri alta, Afrika kıtasını haritanın üst kısmına ve merkezine yerleştirebilir.
ÖrneÄŸin, coÄŸrafyacı Muhammed El-Ä°drisi’nin 1154’te güneyi üstte gösterir ÅŸekilde çizdiÄŸi haritada, Arap Yarımadası merkezde, yukarıya uzanır ÅŸekilde görünüyor. Bu da, önemi Arap Yarımadası’na atfettiÄŸi ÅŸeklinde yorumlanıyor.
Öte yandan, Çin’in eski Avrupa tarzı ilk haritası olan “Kunyu Wanguo Quantu”, 1602 yılında Ä°talyan misyoneri Matteo Ricci tarafından çizildi.
“Çin’in gerçekliÄŸini ve beklentilerini” yansıttığı gerekçesiyle bu ülke, haritada dünyanın merkezinde yer alıyor ve egemenlik ihtilafına konu yerler, bu ülkenin toprakları olarak gösteriliyor.
Medeniyetin ortaya çıktığı dönemlerde kağıdın, pusulanın, barutun bulunduğu Çin, Avrupa ve Afrika haritanın sol tarafında yer alırken genelde batıda yer alan Amerika kıtası, sağ tarafta çizilmiş görünüyor.
“Küre ÅŸeklinde harita hariç Dünya’nın gerçek görünüşünü yansıtan bir harita yok”
Houston, haritaların alışılmış ÅŸekilde çizilmesi için bilimsel bir neden olmadığını kaydederek Merkatör Projeksiyonu’yla çizilen haritaların bilinçli ya da bilinçsiz olarak sömürgeci ve emperyalist görüşlerden yola çıkarak ÅŸekillenmiÅŸ olabileceÄŸini belirtti.
Haritalardaki bu yanılgının coÄŸrafya eÄŸitiminde gözden kaçtığını ifade eden Houston, “Ä°ncelediÄŸiniz haritanın büyüklüğü doÄŸru yansıtmadığının, yalnızca ÅŸeklin doÄŸru olduÄŸunun söylenmesi çok önemli.” dedi.
Houston, Dünya’nın ÅŸekline raÄŸmen haritaların düz kağıda çizilmesinin asıl problem olduÄŸunu vurgulayarak “Küre ÅŸeklinde harita hariç Dünya’nın gerçek görünüşünü yansıtan bir harita yok.” deÄŸerlendirmesinde bulundu.
Trump’ın Grönland’da “mineral zenginlik ve jeopolitik kontrol isteÄŸi”
Houston, ABD BaÅŸkanı Donald Trump’ın Grönland’ı satın almak istemesi ve Ada’nın “dev” olduÄŸunu söylemesine iliÅŸkin de deÄŸerlendirmelerde bulundu.
Grönland’ın büyük kısmının buzlarla kaplı olduÄŸunu, ne kadar büyük olursa olsun bunun çok önemli olmadığını söyleyen Houston, ABD BaÅŸkanı’nın bu isteÄŸinin haritadan etkilenip etkilenmediÄŸine iliÅŸkin ÅŸunları kaydetti:
“Trump’ın bu konuda ne düşündüğünü bilmiyorum. Ancak Grönland’ın görünenden küçük olduÄŸunu fark ettiÄŸinde umarım ÅŸoke olmaz. Ancak ciddi olmak gerekirse jeopolitik açıdan Donald Trump’ın Grönland hakkında dediklerinin daha çok mineral zenginlik, jeopolitik kontrol ve etkiyle ilgili olduÄŸu fikrindeyim.”
